مشکاة الانوار فی غررالاخبار (کتاب)

كتاب «مشكاة الانوار فی غررالاخبار» از كتاب‌های مهم روایی در زمینه های اخلاقی و تربیتی می‌باشد. کتاب حاضر منبعی مطمئن برای دستیابی به روایات اهل بیت علیهم‌السلام است.

زندگی‌نامه مؤلّف

علی بن حسن طبرسی (م حدود سال ۶۰۰ هـ.ق) فرزند حسن بن فضل، صاحب کتاب مکارم الاخلاق و نوه امین الاسلام طبرسی، صاحب مجمع البیان و از بزرگان قرن ششم هجری بوده است.

یکی از خاندان‌های سراسر افتخار دوران اسلامی، خاندان مرحوم طبرسی است به طوری که وقتی علامه مجلسی به نام آنان می‌رسد، می‌گوید: «خاندان طبرسی از حیث شهرت و علم آنچنان معروفند که چون خورشید در وسط آسمان می‌درخشند و نیاز به توصیف ندارند».

علی بن حسن، از حیث علم و دانش سرآمد روزگار خویش بوده و در زهد و تقوا از مقام والایی برخوردار بوده است که این امر از کتاب مشکاه الانوار وی کاملاً مشهود می‌باشد. متأسفانه به تاریخ درگذشت دقیق ایشان در هیچ کدام از کتب تراجم و تاریخ اشاره نشده است ولی در حدود سال ۶۰۰ و قبل از آن زنده بوده و احتمالاً در سال ۶۰۰ هـ.ق به رحمت ایزدی پیوسته است. علاوه بر مشکاه الانوار، دو کتاب نثر اللآلی و کنوز النجاح نیز از آثار اوست.

معرفی اجمالی کتاب

موضوع کتاب در اخلاق و آداب آن می‌باشد. مؤلف درباره انگیزه تألیف کتاب می‌گوید: پدرم پس از آن که «مکارم الاخلاق» را نوشت و مورد توجه و مقبولیت عموم واقع شد، شروع به تصنیف کتابی نمود که در آن اخلاق و آداب را جمع کند. برای این منظور اخبار فراوانی را جمع کرد ولی قبل از چاپ و نشر آن کتاب از دنیا رفت. عده‌ای از مؤمنین از من خواستند این کتاب را مرتب نمایم لذا با قصد قربت الهی آن روایات را جمع و تنظیم نموده و مطالبی نیز به آن‌ها افزوده و آن را «مشکاه الانوار فی غرر الاخبار» نام نهادم.

با عنوان «مشكاة الانوار» كتاب‌های متعددی به رشته تحریر درآمده است. از این رو مؤلف عبارت «فی غررالاخبار» را به عنوان كتاب اضافه كرده است.

کتاب حاضر منبعی مطمئن برای دستیابی به روایات معصومین علیهم‌السلام است و در کتاب‌های دیگران و متأخرین احادیث آن مکرراً آمده است. از جمله علامه مجلسی در بحارالانوار از آن بسیار نقل کرده و گفته است که مشکاه الانوار کتاب ظریفی است و اخبار غریبی در آن دیده می شود.

مؤلف برای طولانی نشدن روایات و تأثیرگذاری هر چه بیشتر آن سلسله اسناد را حذف کرده است و تنها نام آخرین راوی را ذکر کرده است. البته در ابتدای هر دسته از روایات منابع و مآخذ روایت را ذکر کرده است.

مرحوم طبرسی کتاب خود را در ۱۰ باب و هر باب را در فصل‌های متعددی تنظیم کرده است:

• باب اول: در ایمان و اسلام که شامل ۱۵ فصل است از جمله توحید، اخلاص، یقین و توکل.
• باب دوم: صفات شیعه و احوال و علامات آن‌ها در ۹ فصل.
• باب سوم: اخلاق و افعال حسنه که شامل ۲۶ فصل و هر فصل در یک موضوع خاص مانند توبه، عبادات، زهد، خوف، و محبت می‌باشد.
• باب چهارم: آداب معاشرت در ۱۲ فصل.
• باب پنجم: در مکارم اخلاق نظیر حسن خلق، تواضع و عفو شامل ۷ فصل.
• باب ششم: ذکر عیوب نفس و مجاهده نفس در ۸ فصل.
• باب هفتم: مصیبت و گرفتاری‌ها و ثواب‌های مترتب بر آن‌ها در ۹ فصل.
• باب هشتم: اخلاق رذیله در ۱۰ فصل مانند: غضب، حسد، ریا و عجب.
• باب نهم: مواعظ و پندهای اخلاقی.
• باب دهم: روایات متفرقه مانند دعا برای دیگران در غیاب آن‌ها و... .

وضعیت نشر

کتاب حاضر در یک جلد به زبان عربی، از طرف کتابخانه حیدریه نجف در سال ۱۳۸۵ هـ.ق به چاپ رسیده است. این کتاب به فارسی نیز ترجمه شده است.

منبع

حافظ فرزانه، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، سایت اندیشه قم.

متن کتاب

مشكاة‌ الأنوار فی غرر الاخبار